Globalne nieporozumienia

Wolność bez wolności

Słowo „islam” oznacza poddanie lub posłuszeństwo, a w okresie ekspansji islam niewątpliwie rozprzestrzeniał się raczej poprzez przymuszanie podbitych ludów do uległości niż przekonywanie i nawracanie. Głównym wymaganiem stawianym wierzącemu jest „przestrzeganie nowych przykazań i używanie rozumu dla rozróżniania dobra i zła”. W dniu sądu ostatecznego wierzący odpowiadać będzie za to, jak sprostał tym wymaganiom, a odpowiedzialność, zakłada przecież wolność działania. Jednakże odpowiedzialność ta nie jest osobistą odpowiedzialnością wypływającą z przeżywania własnej wiary zgodnie ze światłem swego sumienia; a wolność działania będąca jej konsekwencją nie oznacza - w przeciwieństwie do tego, co przyjmują ludzie Zachodu - wolności wyboru. Jest to wolność poddania się Bożej suwerenności, mierzonej przede wszystkim w odniesieniu do zewnętrznych wymagań pięciu filarów.

Jednakże islam to coś więcej niż tylko widoczne formy zachowywania kultu. Podczas gdy na przykład tradycyjnie na Zachodzie pod pojęciem jihad rozumie się świętą wojnę, pierwszym znaczeniem tego słowa jest „wysiłek” lub „zmaganie się”. Malise Ruthven wskazuje, że według tradycyjnej formuły „wierzący może podjąć jihad swoim sercem, językiem, rękami oraz mieczem, jednak najważniejsze z nich jest to pierwsze”. Położenie nacisku na walkę wewnętrzną określane jest czasami mianem „większego jihadu”. Tą drogą poszedł sufizm - mistyczny odłam islamu, który kierował część obecnej w islamie energii do wewnątrz. Jednakże pogłębianie doświadczenia religijnego nie było podejmowane w opozycji do zewnętrznych form zachowywania kultu, lecz jako środek doskonalenia ich oraz jeszcze ściślejszego przestrzegania zasad. Jego celem było indywidualne religijne doświadczenie, bez zamiaru usuwania fundamentu wspólnotowego - rodziny, szczepu, dar al-islam - tożsamości swego wyznawcy.

W chrześcijaństwie spotykamy się z całkiem odmienną sytuacją. Koran mówi o Bożej miłości, ale zdecydowany nacisk położony w Ewangeliach na wymagania tej miłości prowadzi w zupełnie innym kierunku. Odpowiedź Chrystusa na postawione przez uczonego w Prawie pytanie o największe z przykazań („Będziesz miłował Pana Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą i całym swoim umysłem. To jest największe i pierwsze przykazanie. Drugie podobne jest do niego: Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego. Na tych dwóch przykazaniach opiera się całe Prawo i Prorocy”, Mt 22, 36-40) sprawia, że kierunek ten jest całkowicie jasny. Życie wiary jest przede wszystkim życiem wewnętrznym, a jego pogłębianie i kultywowanie jest nakazane zarówno jako sposób wypełniania prawa, jak i forma podtrzymywania miłości. Pojęcia odpowiedzialności, wolności i osoby ludzkiej, przyjmowane w przemyślany sposób, są zasadniczo odmienne od tych, które istnieją w islamie, i bez nich, jak wskazuje Kenneth Minogue, indywidualność i indywidualizm, które na Zachodzie uznajemy za oczywiste, nigdy by się nie pojawiły.